بخش عمده مطالعات و فعالیت هایی که تا کنون در رابطه با تشکیل و استقرار تشکل های مصرف کنندگان آب در ایران انجام شده مربوط به بهره برداران شبکه های آبیاری و زه کشی ویا بهره برداران منابع آب زیرزمینی میباشد و در این رابطه بهره برداران آب رودخانهها کمتر مورد توجه قرار گرفته اند.در این مقاله خلاصه نتایج حاصل از برنامه ساماندهی و راه اندازی تشکل بهره برداران در بخشی از رودخانه کن که در دشت واقع شده،ارایه شده است. این رودخانه در شمال شرق و شرق شهر تهران واقع شده و به دلیل مرفولوژی خاص و تنوع و تعداد زیاد بهره برداران غیرمجاز که در حال افزایش میباشند، با مشکلات متعددی از لحاظ مهندسی و مدیریت مواجه شده است. به منظور ساماندهی این مشکلات دو گروه راهکار شامل راهکارهای فیزیکی و راهکارهای مدیریتی برای بهبود شرایط رودخانه پیشنهاد شده و ساماندهی بهره برداران و تعریف و استقرار تشکل های بهره برداری به عنوان مهم ترین راهکار مدیریتی رودخانه مورد تایید قرار گرفته و در دست انجام میباشد. به این منظور یک برنامه چند مرحلهای شامل: مطالعات مقدماتی، پیمایش های صحرایی برای شناسایی بهره برداران و برآورد منابع و مصارف آب کشاورزی در وضع موجود، مطالعات اجتماعی و ترویجی، تعیین وتثبیت وضعیت حقابهبران و دریافت اسناد و مدارک حقابهبری و تشکیل بانک اطلاعاتی مربوطه، تشکیل کمیتههای سه نفره و پنج نفره تخصیص حقابه و انجام مراحل صدور پروانه مصرف معقول و تشکیل تشکل بهره برداران) تدوین شده و تا کنون بیش از 60 درصد از فعالیت های پیش بینی شده در این زمینه به انجام رسیده است. نتیجه حاصل نشان میدهد که طی دوره انجام این فعالیتها گرایش بهره برداران به مشارکت در آن به نحو بارزی افزایش یافته و پیش بینی میشود در صورت تامین بودجه و تداوم فعالیت، تشکل مناسب برای بهره برداری از آب این رودخانه تاسیس و با کمترین تنش اجتماعی مستقر شود. از این لحاظ ، متدولوژی و فعالیت های انجام شده در مسیر رودخانه کن در نوع خود قابل توجه بوده و تکمیل آن میتواند به عنوان الگویی برای سایر رودخانهها استفاده شود.
واژه های کلیدی: حقابه، تشکل آب بران، نظام بهره برداری، مشارکت، نظام آبیاری،واحدهای پمپاژ.